Moeilijke keuzes

Weinig keuzes zijn zo moeilijk als die, welke betrekking hebben op leven en dood. En het zijn juist die keuzes die de meest heftige reacties oproepen en de tegenstellingen tussen mensen onderling, en soms hele bevolkingsgroepen, pijnlijk zichtbaar maken. Of het nu gaat over de voortijdige beëindiging van het eigen leven, het niet voortzetten van medisch handelen of de beëindiging van het nog ongeboren leven, de discussie zal hard, rumoerig en verhit zijn. Maar soms blijft het niet bij discussies. Uit het verleden zijn talloze voorbeelden op te diepen van tegenstanders die hun gelijk niet aan de onderhandelingstafel trachtten te halen, maar hun standpunten door middel van terreur probeerden op te leggen. Denk bijvoorbeeld maar aan de aanslagen op abortusklinieken of de aanslagen van 9/11.
De wetenschap die zich bezig houdt met dergelijke moeilijke keuzes is de Ethiek, een tak van de filosofie die zich bezig houdt met de kritische bezinning op het juiste handelen. Volgens wetenschappers bestaat de Ethiek uit twee vragen: ´Welke keuzes moeten wij in ons leven maken, en welke doelen dienen wij na te streven?´, en ´Door welke morele uitgangspunten moeten we ons laten leiden in het maken van die keuzes en in het nastreven van die doelen?´
Het antwoord op beide vragen is niet eenvoudig te geven, en is ook nog eens onderhevig aan verandering in de tijd, want de onderliggende normen en waarden –waaraan keuzes en doelstellingen worden getoetst- veranderen mettertijd.
Zo worstelt het huidige kabinet met de vraag of men bij IVF een voorselectie mag maken op de ´mogelijke kans op de aanwezigheid van een erfelijk overdraagbare ziekte als borstkanker´. De PvdA is voorstander, het CDA twijfelt nog, en de CU is mordicus tegen. De door de krant geïnterviewde emeritus hoogleraar humane genetica Professor Hans Galjaard, waarschuwt voor het ´hellend vlak´ waarop dit kabinet zich begeeft. ´Ieder mens heeft genetische ziekterisico´s,´ zegt hij, ´en als dit plan erdoor komt, heeft u in de toekomst niemand meer op de redactie rondlopen.´ Kortom, de Professor voorziet dat het einde zoek is als een dergelijke pre-selectie wordt toegestaan.
Naar mate de wetenschap vooruitgang boekt zullen dergelijke thema´s en vraagstukken steeds vaker de kop opsteken. Met het verfijnen van technieken en het uitvinden van nieuwe, is het bijvoorbeeld steeds vaker mogelijk om levensreddende operaties uit te voeren die vroeger volstrekt ondenkbaar waren. Dat is niet alleen goed nieuws voor de patiënt, en ik ben een van hen, maar die ontwikkeling stelt ook steeds eerder de vraag tot wanneer je mag of moet ingrijpen. Moeten we alles wat gedaan kàn worden ook daadwerkelijk doen? Of, tot welk punt kun je spreken van een menswaardig leven? Volgens Esmé Wiegman, woordvoerder Volksgezondheid van de CU, moeten we het begrip gezondheid ook weer niet overschatten. Voor haar is ´kwaliteit van leven´ veel méér dan alleen gezondheid, en daar is ook wel wat voor te zeggen. Maar hoe ga je ermee om als anderen voor ons gaan bepalen wat wel en niet mag als het over ons leven, of dat van een dierbare gaat? Dergelijke ethische discussies zijn belangrijk om te voeren, maar de discussie zal doorgaans een emotionelere wending nemen als men er persoonlijk bij betrokken is. Dan willen de standpunten nog wel eens variëren en het oordeel een mildere vorm aannemen. Natuurlijk zullen er altijd mensen zijn die hun hele leven baseren op overtuigingen die, al dan niet religieus van aard, vast en onveranderlijk zijn. En dat recht hebben ze. Net zo goed als ze het recht hebben om medisch handelen af te wijzen en de natuur of hun God op mysterieuze wijze zijn werk te laten doen.
Ethiek, en de daaraan gekoppelde normen en waarden, hebben we nu eenmaal nodig om tezamen te kunnen leven, liefhebben, werken en functioneren in één maatschappij. De antwoorden op dergelijke vragen dienen dus op persoonlijk of groepsniveau te worden gevonden, elke dag weer opnieuw. Net zoals je elke dag opnieuw weer moet zien te (over-) leven met beperkingen door ziekte of gebrek. Voor mij is echter één ding volstrekt duidelijk: mijn beslissing zal altijd geworteld zijn in mijn opvattingen over wat het is om ´mens´ te zijn. Ik zal altijd proberen zoveel mogelijk verschillende meningen en overtuigingen in me op te nemen en daar een eigen mening uit te vormen, al weet ik dat er altijd mensen zullen zijn die mijn mening niet zullen delen of zelfs zullen verwerpen. Maar ik kan wel altijd zeggen dat het MIJN mening is. Het is tenslotte ook MIJN leven.

30-05-08